Συντάκτης:
Παντελής Κυπριανός*
Οι σύγχρονες φιλελεύθερες καπιταλιστικές Δημοκρατίες συγκροτήθηκαν κυρίως γύρω από δύο σφαίρες: την οικονομική και την πολιτική. Η πρώτη διαπερνάται από τη διαρκή αναζήτηση του κέρδους, γεγονός που οδηγεί στον αδυσώπητο ανταγωνισμό και τη συσσώρευση του κεφαλαίου. Η δεύτερη δημιούργησε ένα πλαίσιο λειτουργίας των εν λόγω κοινωνιών και έναν πολιτικό πολιτισμό εστιασμένο σε κανόνες και αξίες με δεσπόζουσες τη λαϊκή κυριαρχία και τη δικαιοσύνη.
Οι σχέσεις ανάμεσα στην οικονομία και την πολιτική διαμεσολαβούνται από το κράτος. Η οικονομική ισχύς των κυρίαρχων ομάδων στη Μεγάλη Βρετανία, και σε πολλές πρώην αποικίες της, τις κατέστησε εχθρικές στο κράτος. Δεν περίμεναν κάτι από αυτό, αντίθετα το θεωρούσαν εμπόδιο. Στην ηπειρωτική Ευρώπη οι κυρίαρχες οικονομικά ομάδες, λιγότερο ισχυρές, στηρίχτηκαν στο κράτος για να εμπεδώσουν την ισχύ τους. Μέσω του κράτους στήθηκαν στη Γερμανία και τη Γαλλία επιχειρήσεις που δέσποσαν στον κλάδο τους.
Η υπαγωγή του κράτους στις κυρίαρχες οικονομικά ομάδες καθιστούσε την επιβίωση των κρατών-εθνών αδύνατη. Ενα από τα βασικά ερωτήματα της πολιτικής σκέψης από τον 16ο αιώνα και μετά είναι η διαχείριση των ατομικών και συλλογικών παθών και η αποτροπή συγκέντρωσης εξουσίας. Δόθηκαν ποικίλες απαντήσεις: από τη διάκριση των εξουσιών και τις θεωρίες εκπολιτισμού ώς την αυτο-οργάνωση. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και οι θεωρίες για το κράτος δικαίου, την απρόσωπη λειτουργία του κράτους και το ακομμάτιστο των στελεχών της δημόσιας διοίκησης.
Ολες αυτές οι επιλογές δημιούργησαν στις φιλελεύθερες Δημοκρατίες έναν ορισμένο πολιτικό πολιτισμό. Πρόκειται για κάτι περισσότερο από μια αντανάκλαση των οικονομικών σχέσεων, από ένα εποικοδόμημα με την έννοια του Μαρξ και του Ενγκελς. Ακόμη όμως κι έτσι η πολιτική σφαίρα δεν εμπόδισε την ώσμωση του κράτους και της οικονομίας και τον έλεγχο της οικονομίας και της κοινωνίας από μια ολιγομελή ομάδα οικονομικά ισχυρών. Πάει μισός αιώνας από τότε που ο Τ. Γκάλμπρεϊθ μίλησε για στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα, για τους επιχειρηματίες δηλαδή στρατιωτικών όπλων που ορίζουν την πολιτική των ΗΠΑ.
Με εξαιρέσεις, ιδιαίτερα στις αρχές του 20ού αιώνα, οι κυρίαρχες οικονομικά ομάδες στην Ελλάδα δημιουργήθηκαν από το κράτος. Αναμενόμενο λόγω του μεγάλου βάρους του σε μια κοινωνία αγροτική. Αναμενόμενο ακόμη γιατί το πολιτικό προσωπικό ήταν κυρίως κληρονόμοι. Αναμενόμενο πάλι γιατί δεν είχε στρατηγική ανάπτυξης. Με εξαίρεση τις «επενδύσεις» πολυεθνικών, περιορίστηκε στη χρηματοδότηση ημετέρων με γνώμονα τη στήριξη συγκεκριμένων πολιτικών ομάδων. Η απουσία φραγμών και κανόνων σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα απλά διευκόλυνε την πρακτική αυτή.
Ετσι φτάσαμε στη δεκαετία του 1980, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου θεωρούσε ότι ήταν η ώρα για νέα τζάκια. Το έργο το επωμιζόταν πάλι το κράτος. Η συγκυρία ευνοϊκή. Στη δίνη της παγκοσμιοποίησης και της ευρωπαϊκής ενοποίησης οι λίγες εγχώριες παραγωγικές μονάδες, στα χέρια των κληρονόμων πια, αγοράζονταν από πολυεθνικές ή έκλειναν. Το κράτος χάρη σε κοινοτικά κονδύλια είχε κεφάλαια για έργα υποδομής, από τους δρόμους μέχρι τα τηλέφωνα. Χάρη στην τεχνολογία αναπτύσσονται νέοι τομείς όπως η πληροφορική και η κινητή τηλεφωνία. Με την κυριαρχία του χρηματιστηριακού κεφαλαίου, με τη συνδρομή του Χρηματιστηρίου και των κοινοτικών κονδυλίων δημιουργήθηκαν όλο και περισσότερες τράπεζες. Σημαντική αλλαγή αποτέλεσε, τέλος, η δήθεν άναρχη συγκρότηση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, η οποία άλλαξε δραστικά τη δημόσια σφαίρα.
Στη συνθήκη αυτή οι κυβερνήσεις είχαν τη δυνατότητα να πριμοδοτήσουν πολλαπλά τους φίλους. Με την επιλεκτική χρηματοδότηση, την επιλεκτική παροχή αδειών, τη διακριτική μεταχείριση έναντι των ανταγωνιστών, τη μη φορολόγηση, την επιμελημένη άγνοια, τα στραβά μάτια, ακόμη και με τη χειραγώγηση των μετοχών στο Χρηματιστήριο. Η απουσία δημοκρατικών παραδόσεων και μηχανισμών ελέγχου απλά επέτρεψε στους εμπλεκόμενους και διαπλεκόμενους να γλιτώσουν ενδεχόμενες αντιδράσεις.
Το ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι μια φούχτα, όπως έλεγαν κάποτε τα κομμουνιστικά κόμματα, είναι ηλίου φαεινότερον. Το ότι Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει, το γνωρίζουν όλοι. Ακόμη πιο έκδηλες, αν όχι κωμικές, είναι δύο άλλες πλευρές του ζητήματος. Ολα αυτά δεν έχουν ούτε μπορούν να έχουν σχέση με μια σοβαρή Δημοκρατία. Μπανανία θυμίζουν. Και το καλύτερο. Είκοσι χρόνια τώρα, ιδιαίτερα τα χρόνια των μνημονίων, ακούμε για εκσυγχρονισμό και μεταρρυθμίσεις. Τι σχέση έχουν τα προαναφερθέντα με εκσυγχρονισμό και μεταρρυθμίσεις; Ο,τι ο φάντης με το ρετσινόλαδο.
*καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών
Από την "Εφημερίδα των Συντακτών"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου